रशियाने युक्रेनवर हल्ला का केला?

मोस्को : रशिया (Russia) आपल्या आणि युक्रेनमधील (Ukraine) वादाचे मूळ नाटो (NATO) आणि अमेरिके असल्याचे सांगत आहे. आता अमेरिकेमुळे नाटोच्या सदस्य देशांव्यतिरिक्त बहुतेक जग रशियाच्या विरोधात उभे राहिले आहे.अशा परिस्थितीत आंतरराष्ट्रीय स्तरावर कोणते देश रशियाचे मित्र आहेत हे पाहणे महत्वाचे आहे. शीतयुद्धानंतर रशिया कदाचित मोठी आर्थिक शक्ती झाला नसेल. तरीही त्याचे अनेक राजकीय आणि आर्थिक मित्र आहेत. त्यांच्यापैकी काही असे आहेत जे या संकटाच्या काळात पूर्णपणे रशियाच्या पाठीशी उभे राहतील.

शीतयुद्धासारखी परिस्थिती आत्ता नाही हा शीतयुद्धाचा काळ नाही. त्यावेळी रशियाला सोव्हिएत युनियनचा दर्जा होता. ती एक राजकीय तसेच सामरिक आणि आर्थिक महासत्ता होती. पण आता तशी परिस्थिती नाही.

अशा स्थितीत रशियाला आपल्यासोबत सहकारी उभं करणे फार कठीण जाऊ शकते. आता युक्रेनच्या संकटामुळे जगाचे दोन भाग होणे अशक्य वाटते. स्वतःवरच विश्वास रशिया त्याच्या मित्र राष्ट्रांपेक्षा स्वतःच्या शक्तींवर अधिक अवलंबून आहे. रशियाचे लष्कर आणि नौदल हे दोनच मित्र देश आहेत, असे फार पूर्वीपासून सांगितले जात आहे.

याचे कारण इतिहासात रशियाने नेहमीच स्वत:च्या बळावर स्वत:ला उभे केले आणि वाचवले. 2015 मध्ये जेव्हा त्यांना मित्रपक्षांबद्दल विचारले गेले तेव्हा व्लादिमीर पुतिन यांनी स्वतः या विधानाचा संदर्भ दिला. मात्र, पुतिन यांनीही आपण हे गमतीने बोलत असल्याचे लगेचच सांगितले आता रशियाचे मित्र कोण आहेत? अशा स्थितीत रशियाच्या मित्रपक्षांची स्थिती काय आहे आणि ते युक्रेन संकटात रशियाला निर्णायक पाठिंबा देऊ शकतील का? NATO प्रमाणेच रशियाने 1992 मध्ये सहा माजी सोव्हिएत राज्यांसोबत कलेक्टिव्ह सिक्युरिटी ट्रीटी ऑर्गनायझेशन (CSTO) करारावर स्वाक्षरी केली.

त्यात रशियासह आर्मेनिया, बेलारूस, कझाकस्तान आणि किर्गिस्तानचा समावेश होता. त्याच्या चार्टरमध्ये सुरक्षा, स्थिरता, प्रादेशिक अखंडता आणि सार्वभौमत्वाला धोका निर्माण झाल्यास संयुक्त संरक्षण प्रदान करण्याचे उद्दिष्ट समाविष्ट आहे. रॉकेट हल्ला, बॉम्बस्फोटाच्या परिस्थितीत युक्रेनमध्ये अडकले 18 हजार भारतीय CSTO किती प्रभावी असेल? आज सीएसटीओमध्ये 25,000 सैनिकांची फौज आहे. आतापर्यंत अशी एकही संधी आलेली नाही की त्यांना लढावे लागले आहे, परंतु संघटनेने अनेकदा संयुक्त लष्करी सरावही केला आहे.

रशिया अनेक वेळा सीएसटीओ सहयोगींचा संदर्भ देत आहे. मात्र, या देशांचे सहकार्य रशियासाठी कितपत उपयुक्त ठरेल, असाही प्रश्न उपस्थित होत आहे. हे तीन देश जॉर्जियापासून वेगळे झालेल्या अबखाझिया आणि दक्षिण ओसेशिया या दोन देशांनाही रशियाने पूर्ण सुरक्षा दिली आहे. या देशांना मान्यता देणाऱ्या पाच देशांपैकी रशिया एक आहे.

रशियाचा CSTO आणि फक्त या दोन देशांशी लष्करी करार आहे. याशिवाय सीरियातील बशर अल-असद यांच्या सरकारलाही रशियाचा पूर्ण पाठिंबा आहे. रशिया सीरियाला आपला सहयोगी म्हणून वर्णन करत आहे, परंतु त्याचा संदर्भ बशर अल-असद सरकारचा आहे. अखेर रशियाने युक्रेनवर हल्ला का केला?

या महत्त्वाच्या मुद्द्यांमधून घ्या जाणून आणि चीनचे सहकार्य? चीन रशियाचा प्रमुख मित्र म्हणून उदयास येऊ शकतो. सध्या तो हे उघडपणे करत नाही. दोन्ही देशांनी अनेकवेळा एकत्र लष्करी सरावही केला आहे, दोघांमध्ये अनेक पातळ्यांवर आर्थिक संबंध आहेत. चीन रशियाला मागून पाठिंबा देऊ शकतो, पण त्याला अमेरिका आणि पाश्चात्य देशांना उघड विरोध करून आपला त्रास वाढवायचा नाही.

त्याच वेळी, रशियाला चीनचा दुसरा मित्र असल्याचे सिद्ध करायचे नाही. आणि तो सध्या मोठा सहाय्यक होऊ शकत नाही. रशिया भारताला आपला मित्र बनवू शकतो, असाही एक मतप्रवाह आहे. अर्थात भारत आणि रशियाचे संबंध चांगले आहेत आणि ते अधिक चांगले होऊ शकतात.

पण भारतालाही काही मर्यादा आहेत, भारत आणि रशिया एकत्र येणे खूप अवघड काम आहे. याशिवाय भारताला अमेरिकेसोबतच्या संबंधांमध्ये संतुलन राखायचे आहे. याशिवाय जगात असे अनेक देश आहेत जे अमेरिकेसोबत न येता रशियाच्या पाठीशी उभे राहू शकतात.